Maatschappelijke veranderingen en veranderingen in wet- en regelgeving hebben grote gevolgen voor de bezettingsgraad van maatschappelijk vastgoed. Tot maatschappelijk vastgoed behoort ook kerkelijk vastgoed. Kerkelijk vastgoed heeft immers een publieke functie.

Uit cijfers van kerkelijke organisaties als de Rooms-Katholieke Kerk en de Protestantse Kerk in Nederland blijkt dat de inkomsten uit collecten, giften, schenkingen en nalatenschappen al enkele jaren teruglopen. Ook het ledenaantal van deze kerkgenootschappen neemt zienderogen af. De verwachting is dat deze ontkerkelijking voorlopig geen halt toegeroepen kan worden. Tegelijkertijd blijven de uitgaven van kerkelijke organisaties op peil c.q. nemen deze minder snel af dan de inkomsten. Het gevolg daarvan is dat kerkelijke organisaties interen op het eigen vermogen. Een groeiend aantal kerkelijke gemeenten en bisdommen heeft zelfs te kampen met insolvabiliteit.

Herbestemming en verkoop

Het teruglopend aantal leden en de verslechterende vermogenspositie van kerkelijke organisaties leiden tot leegstand en afname van beschikbare middelen voor noodzakelijk onderhoud van kerkelijk vastgoed. Kerkelijke organisaties zien zich komende jaren voor de taak gesteld om deze gevolgen het hoofd te bieden. Herbestemming en verkoop van kerkelijk vastgoed liggen voor de hand. 

Kopers van kerkelijk vastgoed hebben vandaag de dag echter de grootst mogelijke moeite om financiering voor aankoop en herontwikkeling te verkrijgen. Kerkelijke organisaties kunnen overwegen – gelet op hun belang bij verkoop en het alsdan niet langer hoeven dragen van eigenaarslasten waaronder onderhoudskosten – om kopers van kerkelijk vastgoed behulpzaam te zijn bij het financieren van voormalig kerkelijk vastgoed.

Hierbij kan gedacht worden aan levering van het kerkelijk vastgoed middels een zogenaamde Groninger akte. Alsdan vindt de levering van het vastgoed wel alvast plaats, maar onder de ontbindende voorwaarde dat de voldoening door koper van de gehele dan wel de gedeelten van de koopsom (bij betaling in termijnen) tijdig plaatsvindt op straffe van terugval van de eigendom aan de verkopende kerkelijke organisatie.

Een andere variant is dat de verkopende kerkelijke organisatie de koper van het kerkelijk vastgoed zelf financiert en ter zekerheid voor de nakoming van de betalingsverplichtingen van koper een hypotheekrecht vestigt op het betreffende pand. Daarnaast kan overwogen worden om de grond onder het kerkelijk vastgoed in erfpacht uit te geven aan de beoogd koper, waardoor de grond niet langer deel uitmaakt van de koopsom en de koper van het kerkelijk vastgoed aldus een lagere financieringsbehoefte heeft. Een vierde variant is huurkoop waarbij koper het kerkelijk vastgoed in termijnen betaald en de eigendom daarvan verkrijgt na betaling van de laatste termijn.

Congres op 27 maart aanstaande

Op 27 maart aanstaande organiseert Reliplan in samenwerking met Vastgoedjournaal een congres over het behoud van kerkgebouwen. Tijdens dit congres wissel ik graag van gedachten met de kerkelijke organisaties over de mogelijkheden. Kerkelijke organisaties hebben immers behoefte aan oplossingen voor de hierboven geschetste problematiek en deze oplossingen zijn zeker voorhanden, mits alle betrokkenen, zoals kerkelijke organisaties, gemeenten en toekomstig gebruikers, daar welwillend mee omgaan. Leegstand is immers achteruitgang en daar is geen van de betrokkenen bij gebaat.

Freek van Altena is als vastgoedadvocaat verbonden aan AKD advocaten & notarissen.