Henket op NRP Academie: overheid maakt of breekt je project

In de prachtige omgeving van Landgoed Zonnestraal werd de module Veranderen van de NRP Academie gehouden. Op deze dag stond de restauratie en herbestemming van het beroemde sanatorium centraal. Al ruim dertig jaar werken experts aan dit project, maar mede door de houding van de gemeente is de herbestemming compleet gestagneerd. Hoe anders ging dit bij het Zwolse museum De Fundatie. Daar stroomden museumdirectie, gemeente en omwonenden gelijk op. Architect Hubert-Jan Henket van BiermanHenket Architecten gaf, bevlogen als altijd, een lezing waar hij beide projecten de revue liet passeren.

Het behoud van Sanatorium Zonnestraal begon al met een hele rare tegenstelling. Het complex is in de twintiger jaren van de vorige eeuw door Jan Duiker ontworpen als een ‘wegwerpgebouw’ voor tuberculosepatienten uit de diamantindustrie. Gezien de stand van de medische ontwikkelingen zou een dergelijk sanatorium maar een jaar of dertig nodig zijn. En zijn superefficiënte ontwerp was daar geheel op afgestemd. Henket: ‘Zonnestraal is een fascinerend voorbeeld van de industrialisatie en het ideaal van het verheffen van de mensheid. Het mocht van Duiker na 30 jaar instorten, dus waarom zou hij flexibiliteit inbouwen? Technisch en functioneel heeft Duiker het absolute minimum gemaakt.’ Ultradunne betonvloeren en constructies hielden het gebouw overeind, dat verder bestond uit ranke stalen kozijnen met grote glasoppervlakken. 

Hergebruik gefrustreerd
Om dit gebouw voor de eeuwigheid te bewaren is een immens lastige en dure klus. Maar dankzij de betrokkenheid van woningcorporatie De Alliantie, die Zonnestraal heeft gekocht, is het cascoherstel gelukt. Delen van het complex, zoals het befaamde Dresselhuyspaviljoen, staan echter opnieuw te verpieteren. Het vinden van een geschikte gebruiker valt ongelooflijk tegen. Dat komt onder andere door de indeling in patiëntenkamers van 3 bij 3 meter.

Henket: ‘Het ontwerp van Duiker is als een handschoen die exact past. Met als gevolg dat er eigenlijk niets meer mee is te beginnen, tenzij je het mag aanpassen.’ En dat mag niet van de gemeente, die vreest dat de voordracht als Unesco-erfgoed hierdoor schade oploopt. Vanwege deze aanvraag wil men absoluut niets meer slopen, ook niet de tussenwandjes van de patiëntenkamers. Hubert-Jan Henket is al 32 jaar met dit project bezig vanuit een onderzoeksopdracht naar de modernen door de TU Delft. Hij is van mening dat het resultaat maar beperkt is en maakt zich zorgen over de toekomst van het landgoed. ‘Het etiket van de Unesco weerhoudt alle invullingen. Zonder gebruik is het gebouw ten dode opgeschreven. Voor de toekomst van Zonnestraal is het beter als we stoppen met de voordracht als werelderfgoed. Het frustreert het hergebruik.’ 

Fundatie laat zien hoe het ook kan
Hoe anders ging dit bij museum de Fundatie in Zwolle. Vanaf de eerste schets tot de oplevering is deze renovatie en uitbreiding in 2,5 jaar geklaard. Een totaal ander project, maar het is ook vanuit een andere zienswijze van overheden tot stand gekomen.

De uitgangssituatie was hier een symmetrisch, neoclassicistisch museum aan de rand van de stadswal. De vraag van het museum was om deze vrijstaande tempel uit te breiden. Maar waar je ook de uitbreiding zou aansluiten, overal zou het afbreuk doen aan het solitaire karakter van het voormalige gerechtsgebouw. Behalve op het dak. Het gedurfde ontwerp van Henket om er een betegelde en eivormige wolk op te plaatsen, verraste iedereen. Niet alleen het museumbestuur, maar ook de welstands- en monumentencommissie reageerden zeer enthousiast. Er was wel enige angst dat de historische vereniging moeilijk zou doen, maar die vonden het een geweldig plan. Bijzonder was dat de architectenselectie niet door middel van een Europese aanbesteding plaatsvond. Men heeft Henket zijn visie laten presenteren en is vervolgens met hem in zee gegaan. Ook dat scheelde natuurlijk veel tijd en geld. De bouwvergunningsprocedure verliep eveneens zeer vlot.

In de uitvoering moesten enige technische problemen worden overwonnen, onder andere met het tegelwerk op het dak. Maar zelfs die gooiden geen roet in het eten. De voorbeeldige medewerking van alle partijen heeft geresulteerd in een monument dat levend blijft en dat een goede gebruiksfunctie heeft. 

Duurzaam herbestemmen
Henket liet zien dat in de wereld van renovatie en transformatie van bestaande gebouwen heel veel mogelijk is, maar dat de betrokken partijen het wel moeten willen. Na afloop van de lezing zijn de cursisten rondgeleid op het sanatorium en wordt duidelijk waar de kansen en de bedreigingen liggen van dit project. Ook wordt helder dat samenwerken en verbinden één van de belangrijkere competenties is geworden in het werkveld om erfgoed duurzaam te herbestemmen. De NRP Academie schenkt hier veel aandacht aan in de modulaire opleiding die veelal op locatie wordt gegeven. Er zijn vier modules: Veranderen, Verbinden, Verdienen en Verbouwen. 

Meer weten over de NRP Academie?
Kom dan naar de Sneak Preview NRP Academie over Samenwerken op 21 april in het Armamentarium in Delft. Dit middagcollege vindt plaats van 14.00 tot 17.00 uur. Sandra Schruijer, (hoogleraar bestuur- en organisatiewetenschap aan de Universiteit Utrecht) neemt ons mee om te ontdekken welke blokkades we hebben bij samenwerkingen en hoe we hier mee om kunnen gaan. Ozive, atelier voor herbestemming, is een samenwerkingsverband van Synchroon, Hevo en Nico de Bont (TBI bedrijven). Dick Bouman geeft een toelichting op waarom de bedrijven de samenwerking in een apart bedrijf hebben vormgegeven en wat dit oplevert. Er is veel ruimte voor vragen en discussie. Wil je hier bij zijn, geef je dan op bij secretariaat@NRPacademie.nl.

Josine Crone, NRP



Reacties


Laatste nieuws