Een stad in een stad, zo omschrijft veelgeprezen architect Herman Hertzberger het gerenoveerde muziekcentrum TivoliVredenburg in Utrecht. Het gebouw is een etalage voor wat er binnen gebeurt: het flanerende publiek in de foyers, de ontmoetingen tussen bezoekers en artiesten en natuurlijk het theater zelf. Door de enorme glazen 'etalageruiten' is alles zichtbaar voor voorbijgangers. Deze gevel moest voldoen aan strenge bouwtechnische, brandwerende en akoestische eisen, en was in technische uitvoering een ware tour de force vanwege zijn binnenstedelijke locatie.

TivoliVredenburg - een combinatie van de naam van het muziekcentrum en de nieuwe locatie - is voor de nu 82-jarige Herman Hertzberger een bijzonder project. Hoeveel architecten krijgen immers de kans om hun eigen gebouw te renoveren? En dit was niet zomaar een renovatie; het complex uit 1979 onderging een ware metamorfose. Een groot deel is afgebroken, vier nieuwe, verticaal gestapelde concertzalen werden eraan toegevoegd, en ook de gevel werd grotendeels vervangen.

“Dat is winst”, vindt Hertzberger “want het was helemaal niet zo’n mooi gebouw.” Het belangrijkste is dat de grote zaal, met zijn wereldberoemde akoestiek en intieme sfeer, is blijven bestaan. Het interieur is slechts ‘geactualiseerd’, met een nieuwe vloer en een bar. Verder is het ‘net als vroeger’. Met name dat laatste heeft de architect verrast. Zoals Hertzberger vertelt: “Men is onverminderd enthousiast over de zaal, die geenszins gedateerd bleek.” 

Transparantie
Aan de stadszijde is er wel veel veranderd. Van een grijs, relatief laag gebouw met een kleinschalige gevelstructuur, is Vredenburg getransformeerd tot een heus Muziekpaleis, met een 45 meter hoge gevel waar de concertzalen dwars doorheen steken. Dankzij de speciale verlichting is het vooral 's avonds spectaculair om te zien. “Ik heb er op aangedrongen dat er lampen zouden komen die de zalen aanlichten”, vertelt Hertzberger. “Dat is voor mij belangrijk: dat je ziet wat er binnen gebeurt. Dat vind ik veel interessanter dan de compositie.” 

Het was aan gevelproducent DRL Benelux, een dochteronderneming van Oskomera, om het transparante beeld te realiseren - binnen het budget. “We hebben gewerkt met het DRL-vliesgevelsysteem van Reynaers”, vertelt directeur Leon Kerkhofs. “Het voordeel daarvan is dat je, anders dan bij een conventionele vliesgevel, geen klemlijsten toepast, maar kaders van siliconenrubber. Dat geeft het mooie vlakke effect dat de architect voor ogen had met zijn keuze voor een structurele gevel. Bovendien zijn de kosten lager.” 

Ingewikkeld project
Door de esthetische eisen, maar ook de hoge vereisten wat betreft geluidreductie, brandwerendheid en veiligheid, was dit een ingewikkeld project. “De gevel ontleent zijn sterkte en stijfheid aan de achtergelegen stalen draagconstructie. Daardoor krijg je te maken met verschillende toleranties”, legt Kerkhofs uit. 

“Voor de vliesgevel is de uitwijking maximaal drie, en voor een staalconstructie al gauw tien tot twintig millimeter. Dat verschil moesten we zien te overbruggen in de koppelingen tussen de profielen. Ook hebben we een speciaal montageplan gemaakt, zodat de belasting op de constructie, met name tijdens het beglazen, geleidelijk wordt opgebouwd.” Een extra complicatie hierbij was dat de nieuwe zuidgevel  boven de oudbouw moest komen. “Een krachttoer; uiteindelijk hebben we een steiger aan de nieuwbouw moeten hangen om de gevel te monteren.” 

Brandwerend
Ook de brandwerendheidseisen hebben geresulteerd in speciale maatregelen. “Omdat de geveldelen 1,80 bij 3,60 meter groot zijn, waren de brandcertificaten voor conventionele vliesgevelsystemen niet toereikend. Eerder al zijn we begonnen met het testen van het DRL-systeem op basis van de grootst leverbare maat van brandwerend glas. Dat is 2,30 bij 3,80 meter. TivoliVredenburg is het eerste project waarin dit brandwerende DRL-systeem met een brandwerendheid tot 30 minuten is toegepast.” 

PROJECTGEGEVENS 

Architecten:
Architectuurstudio Herman Hertzberger, Amsterdam (supervisie en zaal voor kamermuziek)

Jo Coenen & Co (popzaal)

Thijs Asselbergs (jazz-zaal)

NL Architects (crossoverzaal)

Gevelbouwer: DRL Benelux B.V. 

Toegepaste Reynaers systemen: CW 60-DRL, CS 77 

Jaar van realisatie: 2014

Artikel eerder gepubliceerd in architectuurmagazine Report #16, voorjaar 2015

Tekst: Kirsten Hannema

Fotograaf: Frans van Bragt